Zapisy

Adaptacja dziecka w przedszkolu wspólną troską i celem rodziców i przedszkola.

Nie trwóżmy się powoli odpinać dziecku  skrzydeł, 

 gdy samo zacznie wyfruwać z gniazda   

Zagadnienie adaptacji do warunków przedszkolnych dotyczy nie tylko dzieci najmłodszych, ale każdego dziecka, przekraczającego po raz pierwszy progi przedszkola. Liczne badania psychologów i pedagogów potwierdziły, że większość dzieci już około drugiego roku życia przejawia potrzebę szerszych kontaktów społecznych, zastąpienia swojej mamy w zabawie dziećmi, a odpowiednią dojrzałość uczęszczania do przedszkola dziecko osiąga już w wieku trzech lat. Adaptacja przebiega jednak w bardzo zróżnicowanym tempie, w indywidualny sposób. Uzależnione jest to, między innymi, od predyspozycji psychicznych dziecka, jego doświadczeń społecznych i emocjonalnych w rodzinie. Różne są też przejawy adaptacji dzieci do nowych warunków życia.

Szczególnego wymiaru zagadnieniu adaptacji dziecka w przedszkolu nadaje macierzyńska troska rodziców z jednej strony oraz poczucie odpowiedzialności nauczycieli za rozwój swoich wychowanków z drugiej. Bardzo często zapisanie dziecka do przedszkola to rzeczywiście przełomowy okres w jego życiu. Najczęściej po raz pierwszy pozostanie ono samo bez osoby bliskiej i do tego w nowym dla siebie środowisku. Budzi to zrozumiałe silne emocje, nawet niepokój dziecka, a tym samym negację przedszkola, które “zburzyło” dotychczasowy tryb jego życia. Najbliższe dziecku osoby zastępuje przecież na kilka godzin grono rówieśników i obcych mu jeszcze dorosłych. Dlatego pierwszy okres uczęszczania dziecka do przedszkola jest trudny nie tylko dla niego, ale też dla całej rodziny. Wyniki badań specjalistów pozwalają ukierunkować pomoc wszystkim stronom, uczestniczącym w tym okresie życia dziecka. Pozwalają odpowiedzieć na zasadnicze pytania:

• dlaczego warto wraz z dzieckiem przejść trudy adaptacji, czyli jakie wymierne korzyści przyniesie dla rozwoju dziecka korzystanie z przedszkola;
• w jaki sposób rodzice, środowisko rodzinne mogą wspomóc dziecko w tym okresie. Jakie starania mogą podjąć, aby początkowe trudności były drobne i nie urosły do rangi problemu, natomiast pobyt w przedszkolu był zapamiętany przez dziecko jako radosny okres w jego życiu. Na jaką pomoc ze strony przedszkola mogą liczyć rodzice, aby korzyści oddziaływania przedszkola stały się też udziałem ich dziecka.

Niewątpliwie zapisanie dziecka do przedszkola jest bardzo często koniecznością, warunkiem wykonywania przez rodziców obowiązków zawodowych. Ale to nie jedyny powód. Rodzice dzieci uczęszczających już dłuższy czas do przedszkola, które przeszły proces adaptacji, bardzo doceniają wpływ przedszkola na postępy w rozwoju ich pociech. Stwierdzają, że nawet mogąc zapewnić dziecku codzienną opiekę domową, nie wypisaliby go z przedszkola. Uzasadniają to bardzo istotnymi zmianami w jego zachowaniu, postępach i rozwoju. Najczęściej podkreślają:

• samodzielność, zaradność obserwowane u pociech, ich większą mobilizację do podejmowania czynności samoobsługowych, porządkowych. Rodzice podkreślają, że zanim dziecko zaczęło uczęszczać do przedszkola, oni sami lub dziadkowie wyręczali je często w wykonywaniu nawet najprostszych codziennych czynności. Robili to, nie doceniając możliwości dziecka, czasami także z braku cierpliwości lub po prostu dla uniknięcia domowego “bałaganu”. Stwierdzają, nie bez zdziwienia, iż teraz coraz częściej to dziecko czeka na wspólny spacer (samodzielnie ubrane!). Pokój dziecka nie przypomina “pobojowiska”, dziecko bierze też udział w pracach porządkowych wykraczających poza obszar jego pokoju. Posiłkom towarzyszy prośba dziecka o serwetki, poprzedza je samorzutna higiena rąk. Dziecko coraz częściej świadomie wpływa na rodzaj swego ubioru, dba o swój wygląd i czystość odzieży.
• pomysłowość, kreatywność: rodzice stwierdzają postęp w dziecięcej samoorganizacji czasu po powrocie z przedszkola lub w dni wolne oraz znacznie ciekawszy zakres tematów tych zabaw. Rodzice czują się nadal bardzo ważni i potrzebni, ale już nie tak niezbędni w organizowaniu dziecku zabawy. Zabawa dziecka przestaje absorbować rodzinę tak bardzo, jak wcześniej, a mimo to dziecko jest bardzo “zajęte” tworzonym przez siebie “światem”. Rodzice dostrzegają coraz to ciekawsze, precyzyjnie wykonane prace plastyczne dzieci, coraz częściej wędrują z nimi do sklepów z przyborami piśmiennymi i plastycznymi. Powstają budowle z klocków o konstrukcji tak skomplikowanej, jaką do tej pory opracowywał jedynie pomysłowy tata lub dziadek, aby zadowolić pociechę. Nie rodzice, ale lalki, misie stają się najważniejszymi codziennymi gośćmi zabaw w dom, sklep, przedszkole, lekarza, badacza. Rodzice i dziadkowie są zapraszani na finały “gotowania obiadków”, “pieczenia smacznych wypieków” przygotowanych przez lalki i dziecko. Dzięki temu poprawia się także organizacja dnia codziennego rodziców.
• rozwój zainteresowań i uzdolnień dziecka – w domu coraz częściej rozbrzmiewają fragmenty piosenek, dziecko powtarza słowa wierszyków, tańczy, stawiając zabawnie wymyślne kroki. Rodzice stwierdzają, niekiedy z zaskoczeniem, iż dziecko ma dobrą pamięć, poczucie rytmu, uzdolnienia, z istnienia których dotychczas nie zdawali sobie sprawy. Według opinii rodziców powstające w przedszkolu zainteresowania, udziały w przeglądach, konkursach, festiwalach, olimpiadach sportowych przeradzają się często w dziecięce pasje, których kontynuacją i uwieńczeniem jest zapisanie dziecka do szkoły muzycznej, kół zainteresowań w ośrodkach kultury, w szkole. Rodzice stwierdzają tym samym zmianę potrzeb dziecka – prosi ono o zestaw małego badacza, zakup lupy, gry i układanki logicznej, książeczki z rebusami, literkami, działaniami matematycznymi, dziecięcej encyklopedii, edukacyjnej gry komputerowej. Książki stają się obiektem zainteresowań malucha, a bajki opowiadane przed snem wzbogaca on sam o nieznane rodzicom detale.
• przygotowanie dziecka do szkoły: rodzice twierdzą, iż nie byliby w stanie zaoferować swojemu dziecku tak szerokiego i profesjonalnego wachlarza propozycji, które w sposób zgodny z przyszłymi wymaganiami szkoły daje przedszkole. Uważają, iż w towarzystwie kolegów i pod bacznym okiem nauczycielek ich dziecko jest bardziej zmotywowane, zdolne do pokonywania trudności, odporne na problemy. Za cenną uważają możliwość, jaką daje przedszkole w zakresie kontaktu dziecka ze szkołą: możliwość poznania jej, uczestnictwa w lekcjach pokazowych prowadzonych na terenie szkoły. Kolejnym pozytywnym wpływem uczęszczania dziecka do przedszkola, uwzględnianym w opiniach rodziców, jest obiektywna ocena możliwości i problemów ich dziecka przez nauczycielki przedszkola. Ukierunkowanie przez nie uwagi na problemy i ich przyczyny, umożliwienie skorzystania z pomocy specjalistów, jak też widoczne efekty podejmowanych działań – to kolejny pozytywny obszar w tym aspekcie oceny rodziców.

W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jak pomóc dziecku w adaptacji, należy odwołać się do najważniejszej prawidłowości, iż rodzice są dla dziecka największymi autorytetami. Oto kilka bardzo uniwersalnych uwag, które wypłynęły z wielu konsultacji z rodzicami i poparte są pedagogicznym doświadczeniem oraz wskazaniami specjalistów w tym zakresie:

• klimat akceptacji i pozytywnego nastawienia emocjonalnego dziecka do przedszkola: bardzo istotne dla dziecka są obserwowane przez niego postawy rodziców, słyszane wypowiedzi, ich opinie na temat przedszkola. Pójście do przedszkola powinno być dziecku przedstawiane jako naturalny etap jego życia. Dzięki rozmowom z rodzicami dziecko może czuć się “skazane” na przedszkole (gdy wokół siebie słyszy ubolewania rodziców i dziadków, wyrażane obawy i lęki) lub czuć się dumne z faktu, iż będzie mogło wreszcie być przedszkolakiem. Słuszne jest więc prezentowanie dziecku przedszkola jako miejsca wesołej zabawy, nawiązywania przyjaźni, poznawania ciekawych rzeczy, miejsca, gdzie wszyscy chcą się lubić i pomagać sobie nawzajem. Dzięki takiej postawie rodziny każdy kolejny dzień pobytu w przedszkolu stanie się szybciej “świętem”, “przygodą”. Optymizm rodziców (nawet przez tzw. łzy) przy porannym pożegnaniu, manifestowane przy dziecku pogodne nastawienie i pewność udanego dnia to jedna z budujących propozycji dla wszystkich stron. Dużą rolę odgrywa też snucie w obecności dziecka przyjemnych wspomnień przez starsze rodzeństwo, rodziców i dziadków o swoim przedszkolu. Warto również skorzystać z wielu propozycji imprez integracyjnych na terenie przedszkola. Wspólna zabawa rodziców, przedszkolaków i nauczycieli to naprawdę dobry bodziec dla szybszej adaptacji dziecka. Udział w tzw. zajęciach otwartych to wspaniała okazja bezpośredniej obserwacji możliwości swojego dziecka, jego postępów.
• akceptacja przez dziecko osób dorosłych w przedszkolu: dziecko jest doskonałym obserwatorem, brak mu jednak jeszcze umiejętności realnej oceny sytuacji. Dlatego ma tendencję do uogólniania spostrzeżeń i przenoszenia ich na grunt swojego życia, emocji na swój stosunek emocjonalny do innych ludzi. Ważne jest więc, aby dziecko miało okazję zaobserwować swoich rodziców w otwartych, życzliwych relacjach ze swoimi nauczycielkami, personelem przedszkola. Powinno odczuwać, iż jest obiektem wzajemnej troski. Dlatego też najbardziej pożądane, zwłaszcza w okresie adaptacji, jest rozpatrywanie wszystkich problemów i wątpliwości wynikających z troski rodzica o dziecko bez jego udziału. Wspólne rozmowy powinny opierać się zaś na konstruktywnych uzgodnieniach, kompromisach z dzieckiem, relacjach z jego pobytu i przeżyć w przedszkolu, możliwości zaakcentowania rodzicom przez nauczycielkę nowych osiągnięć dziecka. Pomaga to dziecku zaakceptować nauczycieli jako osoby mu bliskie, godne zaufania, zaspokajające jego codzienne potrzeby, a także lubiane przez niego i rodziców.
• współpraca rodziców z przedszkolem: relacje rodzic – nauczyciel pełnią szczególnie ważną rolę w adaptacji dziecka do przedszkola. Na tej płaszczyźnie nauczyciel ma szansę pełniej poznać potrzeby dziecka, jego zainteresowania i oczekiwania. Rodzic w tych kontaktach ma możliwość nauczycielowi, który realizując zasadę zawodowej dyskrecji, uzyskane wiadomości (np. o często skomplikowanych problemach wewnątrzrodzinnych, bytowych) wykorzysta jedynie dla wsparcia dziecka w trakcie jego pobytu w przedszkolu. Rodzic, przekazując bezpośrednio nauczycielowi informacje o problemach zdrowotnych lub ewentualnych ograniczeniach rozwojowych dziecka, ułatwi nauczycielowi jak najszybsze działania wyrównawcze, wsparcie ze strony specjalistów współpracujących z przedszkolem. Dlatego też rodzice powinni dążyć do odpowiedzi na zaproszenie kierowane przez nauczyciela do wzajemnych, otwartych kontaktów. Fundamentem pożądanego dla dziecka takiego klimatu współpracy jest zaufanie rodziców do nauczycieli i personelu, oparte na przeświadczeniu, iż tworzy je grono osób nie tylko bardzo profesjonalnie przygotowanych (pod względem wiedzy psychologicznej, socjologicznej, pedagogicznej i merytorycznej), ale także przyjaznych dzieciom, dla których adaptacja dziecka, jego postępy rozwojowe są nadzieją i troską. A przecież najważniejsze dla rodziców jest wspólne z nauczycielami dotarcie do źródeł problemów i jak najszybsze wspólne ich wyeliminowanie.
• samodzielność dziecka w zakresie czynności samoobsługowych i zaspokajania potrzeb biologicznych: przedszkole jest miejscem doskonalenia umiejętności w tym zakresie. Nad tą sferą usamodzielnienia powinni pracować także rodzice z dzieckiem w domu, aby nie czuło ono w gronie rówieśników znaczącej różnicy między poziomem umiejętności własnych oraz kolegów. Dziecko, wiedząc o prawie do wsparcia, otrzymania pomocy, bardzo często pomoc taką neguje. Pomoc nauczyciela bowiem niekiedy pogłębia u dziecka psychiczne odczucie ?inności? od towarzyszy zabaw. W naturze małych dzieci jest bowiem dążenie do identyfikacji, to znaczy bycia takim samym, a w tym przypadku takim “doskonałym”, samodzielnym, jak jego ulubieni koledzy w grupie. Dlatego dobrze jest skonsultować się z nauczycielką grupy, aby poznać zakres umiejętności, w jaki pożądane jest wyposażenie dziecka.
• proces uspołecznienia dziecka: naturalną dla dziecka w wieku przedszkolnym jest jeszcze postawa typu “to moje”. Ale stopniowo należy wskazywać dziecku, iż warto dzielić się zabawkami z innymi dziećmi, uzasadniając szczególnie, iż wspólna zabawa może być znacznie ciekawsza, bardziej satysfakcjonująca także dla niego samego. Kształtowanie takiej postawy może wpłynąć pozytywnie na proces adaptacji, czyniąc dziecko bardziej akceptowanym przez grupę, ograniczając obszar konfliktów z kolegami. Bardzo istotną rolę spełnia uświadamianie dziecku jego praw do realizacji swoich potrzeb, otrzymania pomocy od swoich pań w tym zakresie. A jednocześnie dziecko powinno też mieć świadomość konieczności respektowania takich samych praw rówieśników. Przynosi to wymierne efekty w procesie adaptacji – pomaga uniknąć dziecięcych rozczarowań, rozgoryczenia, krzywdzącego poczucia ograniczenia swobody przez przedszkole.
• zainteresowanie rodziców osiągnięciami i problemami dziecka w przedszkolu: dziecko wiąże z przedszkolem możliwość samorealizacji, zaspokojenia swoich zainteresowań, uczenia się w zabawie zupełnie nieznanych mu dotąd rzeczy. Rodzice są dla dziecka pierwszymi, najważniejszymi odbiorcami i “recenzentami” osiągnięć. Dlatego też nie powinna ujść uwagi rodziców żadna, nawet z pozoru najdrobniejsza informacja o uzyskanej pochwale, udanej zabawie, namalowanym obrazku, w którym tylko miłość rodzica, jego chęć dzielenia dziecięcych radości, pozwalają dostrzec w plamie farby samolot lub misia. Podziw, zachwyt najbliższych łączy dziecko emocjonalnie z przedszkolem. Staje się ono bowiem akceptowane przez dziecko jako miejsce, w którym tak wiele bardzo ważnych rzeczy wydarzyło się w jego życiu. Rodzice nie powinni bagatelizować też problemów sygnalizowanych przez dziecko. Jak najszybsza, wnikliwa ich analiza, podjęcie współdziałania z nauczycielem może pomóc dziecku w pokonaniu problemu, czyniąc przedszkole w odbiorze dziecka bardziej przyjaznym i otwartym na jego potrzeby.

Z uwagi na złożoność zagadnienia i niepowtarzalny rytm rozwoju każdego dziecka w artykule tym możliwe było jedynie zaakcentowanie pewnych zagadnień, związanych z adaptacją dziecka w przedszkolu. Każdy rodzic dokona zapewne szerszej i bardziej wnikliwej analizy tego etapu życia swojej pociechy.